آشنایی با دانش تدبر در قرآن کریم عصارۀ دقتی عمیق و جامع‌نگرانه به حوزۀ مسائل نظری «دانش تدبر» است که با گشودن پنجره‌ای فهم این دانش را برای عموم میسر می‌سازد.

سؤال از اهمّیت و ضرورت، سؤال هر انسان عاقل قبل از اقدام به هر عمل است. مخاطبان قرآن کریم نیز قبل از هر اقدام در ارتباط با این کتاب، از این سؤال استثنا نیستند. قرآن، کتابی بزرگ با ظرفیت‌های فراوان است. انتخاب یا تعیین اولویت از میان انواع تعامل با این کتاب، می‌تواند میزان بهره‌مندی از آن را هرچه بیشتر کند. باید با تکیه بر معیارهای قابل‌اعتماد، میزان ضرورت و اهمّیت هریک از انواع تعامل با این کتاب بزرگ شناخته شود. این مهم، راهگشای مخاطبان قرآن کریم در ارتباط با این کتاب است؛ چه به‌عنوان آحاد یک جامعه اسلامی و چه به‌عنوان حق‌جویانی که از این دایره بیرون‌اند، امّا راهی برای بهره‌مندی از ظرفیت‌های این کتاب می‌جویند.

«تدبّر در قرآن کریم» بدون شک یکی از وظایف مهم قرآنی است؛ امّا تعیین میزان اولویت آن، در گرو شناخت میزان ضرورت و اهمّیت آن است. بی‌شک، اولین و مهم‌ترین منبعی که می‌تواند ضرورت یک وظیفه قرآنی را نشان دهد، خود این کتاب باعظمت است. نازل‌کننده این کتاب، بیش از هرکس، به زوایای پیدا و پنهان این حقیقت عظیم و به جلوه‌های عام یا خاص آن واقف است و از طرفی همو خالق مخاطبان قرآن است و بیش از هرکس، از ظرایف وجودی آن‌ها خبر دارد؛ بنابراین، تبیین ضرورت و اهمّیت یک ارتباط قرآنی از زبان قرآن کریم، مهم‌ترین رکن پاسخ به سؤال از ضرورت و اهمّیت آن ارتباط است.

رتبه دوّم دراین‌باره، از آن رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم است؛ جایگاه باعظمتی که مهبط وحی کتاب آسمانی است؛ کسی که قطعاً ویژگی و برتری او بر دیگر مخاطبان قرآن کریم، او را در جایگاه واسطه بین خالق و مخلوق و گوینده و شنونده قرار داده است. اهل‌بیت گرامی ایشان علیهم‌السلام نیز جانشینان برحق آن بزرگوار و ادامه‌دهنده راه هدایت ایشان میان امّت‌اند. رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و جانشینان برحق ایشان برای بیان ضرورت و اهمّیت یک وظیفه قرآنی، از دیگر مخاطبان قرآن کریم سزاوارترند.

در ضرورت آشنایی با دانش تدبر در قرآن کریم باید بدانیم:

تدبر در قرآن کریم در آیات

ازاین‌رو آیات مربوط به موضوع «تدبّر» و برخی روایات مربوط به این موضوع بررسی می‌شود تا ضرورت و اهمّیت این وظیفه قرآنی، بیش‌ازپیش نمایان شود.

در چهار آیه از قرآن کریم، سخن از «تدبّر» به میان آمده است. بررسی ترجمه این آیات در سیاق خود، می‌تواند ویژگی هریک از این آیات را در بیان اهمّیت «تدبّر» نشان دهد. نکات برآمده از این آیات در مورد «تدبّر»، در چند جمله قابل جمع‌بندی است:

1. «تدبّر در قرآن کریم»، نخستین غایت انزال قرآن و مقدمه بهره‌مندی از محتوای این کتاب، یعنی تذکّر از آن است.
2. «تدبّر در قرآن کریم»، به گروهی خاص اختصاص ندارد؛ بلکه غایت عام انزال قرآن کریم است.
3. «تدبّر در قرآن کریم»، مقدمه تحقق ایمان و ایجاد ثبات در آن، یعنی هم رهایی از کفر و هم دوری نفاق است.
4. قرآن از سنخ سخن است و اولین اقدام در مواجهه با آن، «تدبّر» در آن به‌منظور فهم آیات آن است.
5. «تدبّر در قرآن کریم»، بزرگ‌ترین راهکار برای کشف الهی بودن فقرات و آیات آن و ایجاد تمییز بین حقایق قرآنی و غیر آن است. هر سخن بیگانه‌ای از قرآن تنها با «تدبّر در قرآن کریم» شناخته می‌شود.

تدبر در قرآن کریم در روایات (برای آشنایی با دانش تدبر)

موضوع «تدبّر در قرآن کریم» در منابع روایی، موضوع پرتکراری نیست؛ امّا نوع پرداختن به این موضوع در روایات، بسیار جالب توجّه است. زمان ویژه برخی از این روایات و بیان ویژه آن‌ها، حکایتگر شدّت اهمّیت این موضوع از منظر پیشوایان دین و مفسّران حقیقی کتاب مبین است.

نکات برآمده از روایات، نشان‌دهنده میزان اهمّیت تدبّر در قرآن به‌عنوان وظیفه‌ای عمومی است:

1. تدبّر در قرآن کریم به‌منظور فهم آن، وظیفه همه مخاطبان قرآن است.
2. تدبّر در قرآن کریم زمینه‌ساز بهره‌مندی از تفسیر معصومانه قرآن است.
3. تدبّر در قرآن کریم بیش از هر امر دیگر، احساس نیاز به مفسّر و مبیّن آیات الهی را نمایان می‌کند.
4. تدبّر در قرآن کریم و تذکّرپذیری در پی آن، مانع از پیدایش انحراف میان مخاطبان آن است.
5. تدبّر در قرآن کریم شرط بهره‌مندی از خیر این کتاب شریف است و هر اقدام دیگر در تعامل با این کتاب، اگر با تدبّر همراه نباشد، خیری در آن نیست.

بنا بر آنچه گذشت، آشنایی با دانش تدبر در قرآن کریم ضروری می‌نماید.