تدبر در زیارت جامعه کبیره از سری نگاشته‌هایی است که در کنار ارائۀ ترجمه‌ای دقیق و روان، به ساختار  و درک مضمون زیارت پرداخته است.

پیشگفتار

مقام معظم رهبری-مدّ ظلّه العالی- می‌فرماید: «دوستان عزیز! من به شما عرض بکنم، انس با قرآن و تدبر در قرآن، همچنین تدبر در ادعیۀ مأثوره‌ای که اعتبار دارد، مثل صحیفۀ سجادیه و بسیاری از دعاها، در تعمیق معرفت دینی خیلی نقش دارد.»

«این زیارت ائمّه علیهم‌السلام، این معاشقه معنوی با این بزرگواران، این زیارت‌های سرشار از مفاهیم عالی و ممتاز که در اختیار ما است… واقعاً یکی از چیزهای مغتنمی است که بحمدالله در مکتب ما وجود دارد.»

«دعاهایی که ما می‌خوانیم، پر از حکمت است. در دعاهای مأثور از ائمّه : که به ما می‌رسد، نکاتی از معارف وجود دارد که حقیقتاً مورد احتیاج انسان است. آن بزرگواران با آوردن این نکات در دعاها به ما یاد می‌دهند که از خدا چه بخواهیم.»

«بسیاری از جملات این زیارت‌ها و دعاها، بسیار پُرمغز و درخور تأمّل و تدبّر است.»

این نگاشته از سری نگاشته‌هایی است که در اجابتِ دعوت قرآن و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و اهل‌بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام به «تدبر در قرآن» و در لبیک به ندایِ ولیّ امر مسلمانان جهان، امام خامنه‌ای –مدّ ظلّه العالی- مبنی بر دعوت جوانان به «تدبر در قرآن، نهج‌البلاغه، صحیفه سجادیّه و سایر ادعیه، مناجات و زیارات» به رشته تحریر درآمده است. به‌یقین این نوشته‌ها، قدم نخستین برای احیای «فرهنگ قرائت متدبرانۀ متون دینی» است و نگارنده، خود را به راهنمایی‌های اندیشمندان و صاحب‌نظران نیازمند می‌داند.

سخن آغازین

تدبر در یک متن، یعنی اندیشه در معنای آن برای فهم مقصود. غایت تدبر و فهمِ مقصود، تذکر است.

قرائت کنندۀ متن، یک‌بار سرسری و بدون توجه به معنا و مقصود، آن را قرائت می‌کند و یک‌بار با توجه به معنا و به‌منظور فهمیدنِ مقصود و تذکر یافتن.

قرائت‌کنندۀ با تدبر، هم در کلمات و عبارات، اندیشه می‌کند و هم در ساختار منسجم مطالبی که در متن بیان می‌شود؛ که هر دو برای فهم مقاصدِ متن، لازم است.

تدبر در زیارت‌نامه، موجب می‌شود:

۱. انسان آگاهانه مطلب و مراد خود را بر زبان جاری کند که در این صورت، به حالت زیارت نزدیک‌تر خواهد بود؛

۲. زائر، علاوه بر اجرای مراسم زیارت و بیانِ دل‌گویه‌های خود با معصوم علیه‌السلام، با معارفی که در متن زیارت‌نامه‌ها وجود دارد، آشنا می‌شود؛ زیرا زیارت‌نامه‌هایی که از معصومان علیهم‌السلام به دست ما رسیده، علاوه بر اینکه ادب سخن گفتن در محضر معصوم را به ما یاد می‌دهند، حاویِ مطالب و معارفی هستند که در زندگی انسان و سیروسلوک او به سمت خدا، مورد نیاز است.

ازاین‌رو، سعی داریم کنار ارائه ترجمه‌ای دقیق و روان از زیارت عاشورا، به ساختار زیارت و معارفی که در این زیارت به مخاطب منتقل می‌شود نیز اشاره کنیم.

سند زیارت جامعه کبیره

به زیارت‌نامه‌ای که ویژه زیارت امام خاصی نیست، «زیارت جامعه » می‌گویند؛ و ازآنجاکه این زیارت، متنی مفصل‌تر از بقیه زیارت‌نامه‌ها دارد به «زیارت جامعه کبیره » معروف شده است. متن زیارت جامعه کبیره به‌گونه‌ای است که آن را هنگام زیارت هر یک از امامان علیهم‌السلام، از دور یا نزدیک، می‌توان قرائت کرد.

این زیارت را شیخ طوسی در «تهذیب» و ابن‌بابویه در «من لا یحضره الفقیه» از امام هادی علیه‌السلام نقل کرده‌اند.

در کتاب «عیون اخبار الرضا علیه‌السلام» از نخعی نقل شده است: «به امام هادی علیه‌السلام عرض کردم: ای پسر رسول خدا! سخنی به من یاد دهید که در زیارتِ یکی از شما آن را بر زبان آورم، پس امام فرمود: زمانی که به در حرم رسیدی، بایست و درحالی‌که غسل کرده باشی، شهادتین را بگو، پس زمانی که داخل حرم شدی و قبر را دیدی، بایست و سی بار «الله اکبر» بگو، پس با آرامش و وقار، چند قدم بردار و قدم‌ها را نزدیک هم قرار بده، آنگاه بایست و سی بار دیگر «الله اکبر» بگو، سپس نزدیک قبر شو و چهل بار دیگر «الله اکبر » بگو تا صدبار کامل شود؛ آنگاه زیارت را شروع کن و بگو: «السَّلامُ عَلَیْکُمْ یَا أ هْلَ بَیْتِ النُّبُوَّةِ …».